Tης Τίνας Μανδηλαρά
Μια σημαντική σελίδα στο βιβλίο της ιστορίας αλλά και του πολιτισμού της Ελλάδας γράφτηκε σήμερα στο εντυπωσιακό, πλήρως ανακαινισμένο συγκρότημα της Εθνικής Πινακοθήκης, που άνοιξε για πρώτη φορά επίσημα τις πύλες της, σήμερα, παραμονή της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση.
Με αυτόν τον τρόπο η κορυφαία Εθνική μας Επέτειος συναντάται με την ολοκλήρωση ενός εβληματικού έργου, ενός πολιτιστιτικού οράματος που, μετά από χρόνια, πήρε επιτέλους σάρκα και οστά, μιας σύγχρονης κιβωτού της τέχνης αντάξια του παγκόσμιου θαυμασμού. Οι υψηλοί προσκεκλημένοι ξεναγήθηκαν στο «εμβληματικό πολιτιστικό τοπόσημο, που συναντά ένα ανεπανάληπτο ιστορικό ορόσημο» όπως χαρακτηριστικά είπε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και έλαβαν ως δώρο – ενθύμιο μια ειδική έκδοση, την «Αγιογραφία του Αγώνα».
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με την σύζυγό του Μαρέβα Γκραμπόφσκι υποδέχτηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη τους προσκεκλημένους τους. Όλοι φορούσαν μάσκες λόγω της πονδημίας. Πρώτος έφθασε ο Πρωθυπουργός της Ρωσικής Ομοσπονδίας Mikhail Mishustin. Ακολούθησαν ο Πρίγκιπας Κάρολος και η Δούκισσα της Κορνουάλης, φορώντας μαύρο σύνολο και λευκή κάπα. Αμέσως μετά κατέφθασαν o Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης και η σύζυγός του Άντρη Αναστασιάδη, η Πρόεδρος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, με έντονο παραδοσιακό χρώμα στο ντύσιμό της, συνοδευόμενη από τον σύζυγό της κ. Θεόδωρο Αγγελόπουλο. Οι αφίξεις ολοκληρώθηκαν με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου η οποία συνοδευόταν από τον κ. Παύλο Κοτσώνη. Παρόντες είναι επίσης η υπουργός Πολιτισμου και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, ο Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης και ο Γενικός Γραμματέας Πολιτισμού Γιώργος Διδασκάλου.
Για πρώτη φορά ο πολιτισμός δίνει τη σφραγίδα μιας επετείου με τόσο λαμπρό τρόπο όσο στα σημερινά συμβολικά εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης ως εναρκτήριο έναυσμα για τους εορτασμούς των 200 χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία. Και όχι τυχαία αφού ο ελληνικός αγώνας αποτυπώθηκε εξ αρχής σε μνημειώδη έργα που έγραψαν ιστορία και συγκαταλέγονται στους θησαυρούς της Εθνικής Πινακοθήκης κάνοντας γνωστό το αίτημα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία στα πέρατα του κόσμου. Αυτό άλλωστε τόνισε και στην ομιλία του ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης λέγοντας χαρακτηριστικά πως η “Εθνική Πινακοθήκη δεν υπήρξε ποτέ ένα απλό αποθετήριο καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αλλά, αντίθετα, ένας ζωντανός οργανισμός, που συμβάδισε με την πρόοδο του έθνους. Η ίδια η ιστορία της, άλλωστε, ακολουθεί τις περιπέτειες της χώρας.
Μία διαδρομή που ξεκινά το 1829 στην Αίγινα, με τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια να συγκεντρώνει πίνακες ως πρώτο πυρήνα ενός μελλοντικού μουσείου.Και φτάνει στον μεγάλο σταθμό του το 1896. Όταν ο λόγιος και νομικός Αλέξανδρος Σούτζος κληροδοτεί στο Δημόσιο την προσωπική του συλλογή και όλη του την περιουσία για τη δημιουργία Εθνικής Πινακοθήκης” τόνισε χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός. Και όντως η Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου δεν έγινε τυχαία το μέρος που φιλοξένησε τους επίσημους καλεσμένους του εορτασμού της 25ης Μαρτίου και το κατεξοχήν πολιτιστικό-σημείο αναφοράς της νεότερης Ελλάδας.
Η Πινακοθήκη, όπως σημείωσε και ο πρωθυπουργός, ιδρύθηκε ακριβώς στην αρχή του 20ου αιώνα, προτού καν η χώρα συμπληρώσει τον πρώτο αιώνα ζωής και το 1954 συγχωνεύτηκε με το κληροδότημα Αλεξάνδρου Σούτζου από όπου προέρχεται και η ονομασία της. Κατά τη διάρκεια των δώδεκα δεκαετιών που ακολούθησαν εξελίχθηκε σε θησαυροφυλάκιο της νεότερης τέχνης και δημιουργίας φτάνοντας τελικά να αριθμεί πάνω από 20.000 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και άλλων μορφών τέχνης που καλύπτουν ένα τεράστιο χρονικό φάσμα-από τα μεταβυζαντινά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Δεν θα μπορούσε, επομένως, να βρεθεί πιο ιδανικό μέρος για να ξεκινήσουν οι εορτασμοί-μια ευτυχής σύμπτωση που σηματοδοτεί το εκ νέου άνοιγμα της Πινακοθήκης στο κοινό μόλις και εφόσον οι συνθήκες της πανδημίας το επιτρέψουν (τα επίσημα εγκαίνια αναμένονται τον Ιούνιο). “Η νέα Εθνική Πινακοθήκη επιβεβαιώνει τον ρόλο της ως «κιβωτού» της ελληνικής τέχνης με διεθνή ακτινοβολία. Αναδεικνύοντας, παράλληλα, και το μερίδιό της στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Όμως, η επέτειος έναρξης του Αγώνα για Ελευθερία στρέφει το ενδιαφέρον μας ειδικά σε 35 έργα, φορτισμένα με Ιστορία” τόνισε ο πρωθυπουργός μιλώντας αναλυτικά για τη σημασία του καθενός από τα έργα: “Όχι μόνο στην «Ελλάδα Ευγνωμονούσα» και στην «Υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα» του Θεόδωρου Βρυζάκη. Ή στο «Μετά την Καταστροφή των Ψαρών» του Νικολάου Γύζη. Όλα έργα Ελλήνων, ανάμεσα στο 1858 και στο 1898.Αλλά και στο «Επεισόδιο του Ελληνικού Αγώνα» του Ευγένιου Ντελακρουά, την τελευταία του προσφορά στο φιλελληνικό κίνημα. Και μία ακόμη κατάθεση υπερ της Επανάστασης δίπλα στην «Πυρπόληση τουρκικής ναυαρχίδας» του Ιβάν Αϊβαζόφσκι”.
Εκεί, στην εντυπωσιακή είσοδο της Πινακοθήκης με φόντο τη Λαική Αγορά του Παναγιώτη Τέτση, ένα πραγματικό πανηγύρι δημοκρατίας και χρωμάτων, ο Πρωθυπουργός κήρυξε την έναρξη των εορτασμών μιλώντας για τη δημοκρατικότητα αυτού του έργου που απευθύνεται τελικά σε ολόκληρο τον κόσμο. Η “λαϊκή αγορά” είναι ένα από τα τελευταία λαϊκά δρώμενα που διατηρούν ακόμη άφθαρτη την αυθεντικότητά τους. Χρώματα και αρώματα από τους πλούσιους καρπούς της γης διεγείρουν και ευφραίνουν όλες τις αισθήσεις. Αρκεί να σημειωθεί πως τρία χρόνια (1979-1982) χρειάστηκαν στον ζωγράφο για να ολοκληρώσει το μνημειακό αυτό σύνολο, ένα φόρο τιμής στο λαϊκό δρώμενο που ξετυλίγεται κάθε Παρασκευή στην Ξενοκράτους, στο Κολωνάκι, δίπλα στο εργαστήριό του. Είναι ν’ απορείς πώς κατάφερε να ζωγραφίσει αυτό το γιγάντιο έργο, με φιγούρες που ξεπερνούν το φυσικό μέγεθος, στον στενό χώρο του εργαστηρίου του, ένα εργαστήριο που τελικά δεν απέχει και πολύ από εκεί όπου διέμεινε, όπως τόνισε ο ίδιος ο Πρίγκιπας Κάρολος η γιαγιά του Αλίκη η οποία διέσωσε σε αυτό το μικρό διαμέρισμα, σύμφωνα με τον Πρίγκιπα Κάρολο πολλούς Εβραίους που καταδιώκονταν από τους Ναζί κατά την περίοδο το Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλές, όπως είπε, είναι οι ιστορίες που τον δένουν με τους Έλληνες, με αυτές τις αναφορές και με αυτά τα έργα- γι αυτό επέδειξε μεγάλο προσωπικό ενδιαφέρον για τα περισσότερα από αυτά.
Ο Ντουλαμάς της Γιάννας Αγγελοπούλου και τα δώρα στους καλεσμένους
Δείχνοντας αντίστοιχο ενδιαφέρον υψηλοί προσκεκλημένοι ξεναγήθηκαν στο «εμβληματικό πολιτιστικό τοπόσημο, που συναντά ένα ανεπανάληπτο ιστορικό ορόσημο» όπως χαρακτηριστικά είπε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και έλαβαν ως δώρο – ενθύμιο μια ειδική έκδοση, την “Αγιογραφία του Αγώνα” του Καρλ Κράιζεν. Ντυμένοι οι περισσότεροι από τους προσκεκλημένους στα μπλε, ένα αντιπροσωπευτικό χρώμα της Ελλάδας, φάνηκαν να έχουν αρμονία στην παλέτα των χρωμάτων των εγκαινίων. Εντύπωση προκάλεσε η ενδυμασία της Γιάννας Αγγελοπούλου-ένα γιαννιώτικο, περίτεχνο πανωφόρι, μια μοντέρνα, σύγχρονη εκδοχή του ιστορικού «ντουλαμά».
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με την σύζυγό του Μαρέβα Γκραμπόφσκι υποδέχτηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη τους προσκεκλημένους τους σε ενδυματολογική αρμονία. Όλοι φορούσαν μάσκες λόγω της πονδημίας.-αν και εντύπωση προκάλεσαν τα ανθέμια από τη μάσκα της Δούκισσας της Κορνουάλης . Πρώτος έφθασε ο Πρωθυπουργός της Ρωσικής Ομοσπονδίας Μικαέλ Μισούστιν. Ακολούθησαν ο Πρίγκιπας Κάρολοςκαι η Δούκισσα της Κορνουάλης, με περίτεχνη και εντυπωσιακή κάπα. Αμέσως μετά κατέφθασαν o Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης και η σύζυγός του Άντρη Αναστασιάδη, η Πρόεδρος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, συνοδευόμενη από τον σύζυγό της κ. Θεόδωρο Αγγελόπουλο. Οι αφίξεις ολοκληρώθηκαν με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου η οποία συνοδευόταν από τον σύντροφό της κ. Παύλο Κοτσώνη. Παρόντες είναι επίσης η υπουργός Πολιτισμου και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, ο Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης και ο Γενικός Γραμματέας Πολιτισμού Γιώργος Διδασκάλου.
Όπως χαρακτηριστικά τόνισε η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη στην ομιλία της “Η συγκεκριμένη ημερομηνία δεν ορίστηκε τυχαία. Δηλώνει ένα σημαντικό σταθμό της νέας, σύγχρονης, δυναμικής Ελλάδας. Της Ελλάδας του Πολιτισμού, της Δημιουργίας, της Καινοτομίας, της Ανάπτυξης, της Εξωστρέφειας. Η Εθνική Πινακοθήκη είναι το θησαυροφυλάκιο της ελληνικής τέχνης του 19ου και του 20ου αιώνα, άρρηκτα δεμένης με την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας και τις προσδοκίες του ελληνικού κράτους από το 1830.
Στα έργα των μεγάλων Eλλήνων ζωγράφων αναγνωρίζουμε την επίδραση των ευρωπαϊκών καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής τους, τα οποία οι Έλληνες δημιουργοί σπούδασαν και αφομοίωσαν, και εν τέλει τα απέδωσαν με τον δικό τους αμαλγαματικό τρόπο με εμφανείς τις ρίζες της ελληνικότητας τους. Οι Συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης αποτελούν δίαυλο πολιτιστικού διαλόγου και πολύτιμη παρακαταθήκη της ιστορικής συνέχειας του Έθνους μας. Η απόδοση, σήμερα, του εμβληματικού αυτού έργου αποτελεί επίτευγμα για το Υπουργείο Πολιτισμού, την Εθνική Πινακοθήκη, τα στελέχη και τους εξωτερικούς συνεργάτες μας. Ευχαριστίες από καρδιάς σε όλους” ενώ η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα είπε απευθυνόμενη στους ξένους προσκεκλημένους: «Τιμάτε με την υψηλή παρουσία σας τα θυρανοίξια του νέου μουσείου. Θεωρούμε αυτή την τιμή συμβολική, γιατί μας υπενθυμίζει τον τεράστιο ρόλο του φιλελληνικού κινήματος στον απελευθερωτικό Αγώνα των Ελλήνων. Η Ευρώπη ανταπέδιδε έτσι τα τροφεία στην μακρινή μητέρα του πολιτισμού της, την Ελλάδα, συμβάλλοντας στην αναγέννησή της».
Η κρυφή επιθυμία του Κάρολου-η δική του “Καρτερία”
Λίγο μετά τις 18.30 ξεκίνησε η ξενάγηση των υψηλών προσκεκλημένων σε πέντε διαφορετικά γκρουπ, οι οποίοι θα περιηγήθηκαν, για είκοσι λεπτά, στις δυο εντυπωσιακές αίθουσες του πρώτου ορόφου όπου θαύμασαν από κοντά έργα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση τα οποία εκτίθενται στην περιοδική έκθεση που λαμβάνει χώρα στη μια πλευρά του ορόφου ενώ στην άλλη είδαν μνημειώδη έργα από ένα ευρύ φάσμα του ελληνικού πολιτισμού: μεταξύ άλλων έργα των Λύτρα, Βρυζάκη, Ιακωβίδη κα. Τα δυο προεδρικά ζεύγη Ελλάδας και Κύπρου συνόδευσε η Υπουργός Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη ξεκινώντας από την αίθουσα που βρίσκεται στα δεξιά της εισόδου ενώ η έτερη ομάδα αποτελούνταν από το πρωθυπουργό κ. Κυριάκο Μητσοτάκη την Μαρέβα Γκραμπόφσκι, τον Πρίγκιπα Κάρολο με την Δούκισσα Καμίλα. Άλλη ομάδα αποτελούνταν από τον Υπουργό Εξωτερικών κ. Δένδια και την Πρόεδρο της Επιτροπής των εορτασμών Γιάννα Αγγελοπούλου και τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο. Το πρώτο έργο που κίνησε το ενδιαφέρον του Κάρολου ήταν η “Υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι” του Θεόδωρου Βρυζάκη το οποίο απεικονίζει την άφιξη του Άγγλου ρομαντικού ποιητή στη μετέπειτα ιερή πόλη τον Ιανουάριο του 1824. Η σκηνή αποτυπώνει τη δημοφιλία του φιλέλληνα ευγενούς, ο οποίος φθάνει ευτυχής στον τόπο όπου έμελλε να χάσει τη ζωή του τρεις μήνες αργότερα, και την πάνδημη υποδοχή που είχε οργανώσει για εκείνον ο παριστάμενος Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος· όπως έγραφε ο Τύπος στο Μεσολόγγι: «όλαι αι τάξεις των εγκατοίκων τον υπεδέχθησαν με προπομπήν μεγίστην, εις επίδειξιν της οφειλόμενης ευγνωμοσύνης προς άνδρα συντελεστικώτατον εις του Ελληνικού έθνους την αναγέννησιν». Εμφαντικό στοιχείο των προσδοκιών και των συμπαραδηλώσεων είναι το ότι ο ιερωμένος, δίπλα στον δεσπότη που ευλογεί, παριστάνεται να κρατά φορητό εικόνισμα της Ανάστασης του Ιησού, ενώ και ο ίδιος ο Μπάιρον κάνει μία «μεσσιανική» εμφάνιση εν μέσω του πλήθους που τον επευφημεί. Ο πρίγκιπας Κάρολος τόνισε τη συμβολή του Μπάιρον στον αγώνα και τη φιλία του με τον έτερο ποιητή της εποχής Σέλει.
Ωστόσο το έργο που του κίνησε ιδιαίτερα την προσοχή στον Πρίγκιπα και στο οποίο κοντοστάθηκε για περισσότερη ώρα ήταν “Το Στρατόπεδο του Καραισκάκη” έργο που φιλοτεχνήθηκε λίγα μόλις χρόνια μετά την έναρξη του αγώνα,μόλις το 1855. Ο λόγος που ο Πρίγκιπας Κάρολος θέλησε να μάθει περισσότερα για αυτό το έργο είναι γιατί απεικονίζεται σε αυτό-με τα χαρακτηριστικά κυάλια- ο Άγγλος Ναύαρχος Φρανκ Άμπνει Χάστινγκς, τον οποίο έχει μελετήσει σε βάθος και έχει εμπνευστεί από την περιπέτεια που είχε το δικό του καράβι με το όνομα “Καρτερία”, κάτι που σχολίασε εκτενώς κατά τη διάρκεια της ξενάγησης. Συνολικότερα το έργο του Βρυζάκη παριστάνει αναλυτικά το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη (1855) στο Φάληρο πριν από τη μάχη στον Ανάλατο (1827), όταν οι Έλληνες και φιλέλληνες αξιωματικοί διατάσσονται σε αυτή την πολυπρόσωπη σκηνή, που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από πλευράς σύνθεσης, ποικιλίας και επεξεργασίας. Στο ύψωμα δεξιά, όπου κυματίζει η λευκή σημαία με τον γαλάζιο σταυρό, σε ευθεία παράταξη, παράλληλα προς τον θεατή, απεικονίζονται περί τους δεκαπέντε άνδρες, μεταξύ των οποίων εκτός από τον επικεφαλής Καραϊσκάκη, ο οποίος δείχνει προς την Ακρόπολη, καθώς στόχος της επιχείρησης είναι η λύση της τουρκικής πολιορκίας στο μεγαλύτερο μέτωπο της Επανάστασης μετά από την άλωση του Μεσολογγίου. Παραπλεύρως του στέκονται ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, ο Σκωτσέζος συνταγματάρχης Τόμας Γκόρντον και ο Άγγλος ναύαρχος τον οποίο επικαλείται τώρα ο Κάρολος,ο οποίος ήταν από αυτούς που οραματίζονταν “μια τεχνολογική επανάσταση για τη σωτηρία της Ελλάδας”, ένα σχέδιο που ενέπνευσε και το αντίστοιχο μεγάλο έργο του Πρίγκιπα για μια συνολική χάρτα που θα περιλαμβάνει πολλά κράτη σε μια κοινή δράση για ένα κοινό μέλλον.
Άλλο έργο που σχολίασε ακριβώς λόγω της άγνωστης συμμετοχής σε αυτό του Λόρδου Βύρωνα είναι η “Ελλάς Ευγνωμονούσα” η οποία στο παρελθόν κοσμούσε και το πρωθυπουργικό γραφείο ενώ τώρα δεσπόζει στην αίθουσα με τους πίνακες που εμπνέονται από τον αγώνα. Η Ελλάς ευγνωμονούσα (1858) συνιστά μια προφανή αλληγορία στην οποία η ελευθερωμένη πλέον Ελλάδα, λυσίκομη, δαφνοστεφής, με μακρύ λευκό αρχαιοπρεπές ένδυμα, ανυπόδητη, συνάγει υπό τη σκέπη της ανεξαιρέτως τα φυσικά και πνευματικά τέκνα της που προετοίμασαν και υπηρέτησαν την Επανάσταση – από τον Κοραή, τον Ρήγα, τον Μιχαήλ Βόδα Σούτζο και τους Υψηλάντηδες έως την Μπουμπουλίνα, τον Μιαούλη, τον Παπαφλέσσα, τον Καραϊσκάκη, τον Κολοκοτρώνη, τον Μαυροκορδάτο, τον Καποδίστρια και τον Λόρδο Μπάιρον. Γαλήνια και σοβαρή, η Ελλάδα κλίνει την κεφαλή, τανύζει τα χέρια και τους αποτίει την οφειλόμενη ευγνώμονα τιμή. Πρόκειται για ένα πραγματικό μνημείο εθνικής ομόνοιας το οποίο ασφαλώς συμπυκνώνει την έννοια της Παλιγγενεσίας, μία έννοια καθοριστική, με την πατρίδα να παριστάνεται ως την αρχαία Ελλάδα που αναγεννάται ως νέα χάρη στην Επανάσταση του 1821 που τη λύτρωσε από τα μακραίωνα δεσμά. Αξίζει να σημειωθεί πως η ξενάγηση των ξένων ηγετών κράτησε λίγο παραπάνω από τον προβλεπόμενο χρόνο αφού τόσο ο Πρίγκιπας Κάρολος όσο και η Δούκισσα της Κορνουάλης αλλά και οι υπόλοιποι καλεσμένοι θέλησαν να μάθουν περισσότερα για τα έργα και έδειξαν γνήσιο ενθουσιασμό για την τέχνη που μετέτρεψε τον αγώνα των Ελλήνων σε βαθιά και ουσιαστική συνείδηση για εθνική ανεξαρτησία και μάχη κόντρα στον τουρκικό ζυγό.
